Achter de schermen

[Sjors]

Expeditie Robinson

Lever een groep mensen aan elkaar uit, voer de druk op en kijk wie het in die primitieve omstandigheden het langst weet vol te houden: Expeditie Robinson is een hard spel, gebaseerd op keiharde psychologische mechanismen. Achter de schermen bij de zwaarste editie tot nu toe.
Tekst: Dagmar van der Neut

?Liegen, bedriegen en manipuleren: dat moet je kunnen om dit spel te spelen. De intriges, complotten en strategie?n zijn ontgoochelend. Niet de sterkste, maar de sluwste wint.? Een van de kandidaten van Expeditie Robinson 2004 verwoordt achteraf wat vrijwel alle deelnemers hebben ervaren: het is vooral een mentale strijd die ze moesten leveren. De honger, de hitte, de insecten, en het ?survivallen? zijn ondergeschikt op Robinson-eiland Si Mirat. Honger went. De mentale druk niet.
Het televisieprogramma, waarin negen Belgen en negen Nederlanders op een onbewoond eiland moeten zien te overleven om kans te maken op 50.000 euro, wordt ieder jaar psychologisch interessanter. We zien hoe een stoere man in tranen uitbarst als hij een minuut met zijn familie mag bellen, hoe een sociaal onhandige deelnemer uit de groep valt, hoe een uitgemergelde kandidaat stemmen begint te horen in de wind, en hoe er ruzie gemaakt wordt over een paar rijstkorrels. Sociale vaardigheden en mentale kracht blijken van levensbelang onder extreme omstandigheden. ?Het is een natuurlijke evolutie van het spel,? zegt Ernst-Paul Hasselbach, presentator van Expeditie Robinson. ?Dit wordt de vijfde keer dat we het programma uitzenden. Op een gegeven moment weten de kijkers wel hoe je vuur maakt en welke vruchten je wel en niet kunt eten. Dat blijft niet interessant.?
Dat de televisiekijker de psychologische aspecten van het overleven in een groep inderdaad boeiend vindt, blijkt in elk geval uit de kijkcijfers, die met de ?verpsychologisering? van het programma alleen maar zijn toegenomen. Expeditie Robinson is zelfs het enige reality-programma dat met elke nieuwe editie meer kijkers heeft gekregen. Vooral hoogopgeleiden kijken graag naar het programma.

Geen psychiatrische gevallen
De psychologische benadering begint al bij een zorgvuldige selectie van kandidaten. Dit jaar hadden zich zo?n 8000 mensen aangemeld, van wie er honderdzestig werden uitgenodigd voor een eerste gesprek. Vijftig potenti?le kandidaten haalden de tweede ronde.
Hasselbach: ?We zoeken mensen met een interessant verhaal. Dat kunnen mensen zijn die op een omslagpunt zitten: ze zijn succesvol, hebben alles, maar vragen zich af wat ze nou ?cht belangrijk vinden. Of mensen die in het dagelijks leven leiding geven; dan is het boeiend om te zien of ze geboren leiders zijn, of hier een hele andere rol krijgen. Of iemand met een gezin, omdat die meer last krijgt van heimwee dan een alleenstaande. Maar het moeten ook mensen zijn met wie de kijker zich kan identificeren. Heel belangrijk is dat ze zich verbaal goed kunnen uiten, en dat ze niet dichtklappen voor de camera.?

Er worden ieder jaar mensen gekozen uit verschillende sociale lagen, zoals een bankdirectrice en een vrachtwagenchauffeur. En er is ook altijd een ?vreemde eend in de bijt?, zoals vorig jaar Bj?rn en in 2002 Nolleke, personages die garant staan voor interessante televisie. Maar outcasts komen niet zomaar door de selectie: iemand mag wel onaangepast zijn, maar zeker niet instabiel. Er mogen geen mensen mee die geestelijk zo zwak in hun schoenen staan als de kandidaat uit de eerste Expeditie Robinson in Zweden. Die pleegde zelfmoord nadat hij op de eerste eilandraad door zijn groepsgenoten werd weggestemd. Hasselbach: ?Soms wil de productie iemand heel graag, maar vindt de psycholoog het risico te groot. Over de grensgevallen moet geknokt worden. Maar uiteindelijk heeft de psycholoog het laatste woord.?
Robinson-psycholoog Jurgen Surinx: ?Een eiland vol evenwichtige doctoren in de psychologie levert natuurlijk minder interessante televisie op dan een eiland met psychiatrische pati?nten, maar het is echt ?safety first?. Deelnemers mogen geen gevaar voor zichzelf of voor anderen zijn. Met een kandidaat zoals Bj?rn, van vorig jaar, is psychisch absoluut niets mis, ook al denkt de rest van de wereld daar misschien anders over. Sowieso zijn alle deelnemers emotioneel heel stabiel. Alleen bij hoge uitzondering blijkt er op het eiland toch iets met iemand aan de hand te zijn wat we niet wisten.?
Surinx test het realiteitsbesef van de kandidaten, hun gedrag ten opzichte van anderen en hun zelfinzicht. En hij speurt naar persoonlijkheids- en andere psychische stoornissen. Surinx: ?Ik noem mezelf een controleur van bergschoenen aan de vooravond van een heel zware bergtocht. Zijn je schoenen fonkelnieuw, dan kun je zeker mee. Zijn ze ooit kapot geweest, maar weer goed gerepareerd, dan hoeft dat geen reden te zijn om niet mee te gaan. Maar als je schoenen nu heel erg kapot zijn, dan kun je beter niet vertrekken. Dat is in ieders belang.?
Naast de psychologische keuring, een screentest, een medische test en een zwemtest, moeten potenti?le kandidaten nog door twee gespreksrondes met de productie zien te komen. Ex-kandidaat Ryan herinnert zich van vorig jaar dat hij daarbij stevig aan de tand werd gevoeld. ?Er zaten zeven mensen tegenover me. Ernst-Paul stond arrogant tegen de muur geleund. ?Jij gaat het niet redden daar,? zei hij. ?Alles is jou komen aanwaaien.? Ze proberen je echt uit.?

www.psychologiemagazine.nl